AKP listelerinden Meclis’e taşınan Hür Dava Partisi (HÜDAPAR) Genel Lideri Zekeriya Yapıcıoğlu’nun dördüncü unsur çıkışı anayasa tartışmalarını ısıttı. AKP, MHP, CHP ve İYİ Parti HÜDAPAR’a karşı çıkarken DEM Parti yorum yapmadı.
Her Yeni Anayasa polemiğinde gündeme gelen birinci dört unsur, 24. Devirde Cemil Çiçek başkanlığında 60 hususta mutabakata varılan Anayasa Uzlaşma Komitesinde da masaya yatırılmıştı. Birinci dört unsur, vatandaşlık tarifi, genel kararlar ve temel unsurlar üzere anayasa tartışmasının kilit noktalarına dair ‘kim ne öneriyor’ sorusunun karşılığı Meclis tutanaklarında ve hazırlanan taslakta ortaya çıktı.
Bugün telaffuzları farklı olsa da o periyot AKP’nin dördüncü unsurdan “değiştirilemez” kararını kaldırarak, “Cumhuriyetin Nitelikleri” kısmından “Atatürk milliyetçiliği” nitelemesini çıkardığı görülüyor. CHP vatandaşlık tarifine yeni tanım getiriyor. Mutabakat sağlanamadığı için birinci dört unsurun değiştirilmesine karşı çıkıyor. MHP, bugünkü çizgisini o gün de sergilerken, DEM Parti tekliflerinde “Türk”, “Türk milleti”, “Atatürk milliyetçiliği” ve “bölünmez bütünlük” kavramlarını kullanmıyor. Özerkliğe yasal taban istiyor. İkinci resmi lisan öneriyor.
172 UNSUR YAZILDI 60’NDA UZLAŞILDI
19 Ekim 2011’de çalışmaya başlayan kurulda AKP, CHP, MHP ve Barış ve Demokrasi Partisi (bugünkü DEM Parti) yer almıştı. Her parti üçer üyeyle temsil edilmiş, 172 unsur kaleme alınmış, bunların 60’ında mutabakat sağlanmıştı. 15 bin sayfa tutanağa işlenen süreç, partilerin her hususa ait tekliflerini masaya getirmesi ve üzerinde görüş beyan etmesi ile ilerlemişti. Maddelerde oy birliği ile uzlaşı aranmıştı. 7 Haziran 2015 seçimleriyle 24. Devir Anayasa Uzlaşma Kurulu çalışmaları sonraki periyoda devrolmuştu. Kısa geçilen 25. Devrin akabinde 26. Periyotta sürdürülmesi denenmiş, 2016’da “Başkanlık Sistemi” tartışmaları nedeniyle masa dağılmıştı.
Çalışmalar sırasında bugünkü İYİ Parti, MHP’nin içinde, Gelecek Partisi ve DEVA Partisi ise AKP’nin içinde yer alıyordu. O günden bugüne kırılma denilebilecek kıymetli olaylar ve AKP ile CHP’de dönüşümler yaşansa da 24. Devir Anayasa Uzlaşma Kurulu çalışmaları Yeni Anayasa imal sürecinde temel olarak görülüyor.
BAŞLANGIÇ KISMINDA UZLAŞI YOK
24.Dönem Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nda tüm partiler Anayasa’nın Başlangıç kısmının değişmesini öneriyor. Uzlaşmanın sağlanamadığı bahiste MHP ve CHP mevcut metne misal metinler, AKP kısmen farklı, DEM Parti ise büsbütün farklı bir metin lisana getiriyor.
AKP’nin önerisi şöyle:
“Herkesin insan haysiyetinden kaynaklanan üniversal hak ve hürriyetlere sahip olduğu inancıyla her türlü ayrımcılığı reddeden, kültürel zenginliğimizin kaynağı olan etnik ve dini farlılıklarımıza hürmet duyarak müşterek tarihimiz ve kıymetlerimiz etrafında birlikte yaşama isteğiyle hareket eden biz Türk Milleti; demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne dayanan bu Anayasayı hükümran irademizin sözü olarak kabul ve ilan ederiz.”
‘ETNİK, DİNİ VE DİLSEL KİMLİKLERDEN OLUŞAN BİZ’
DEM Parti’nin ise şu biçimde:
“Türkler, Kürtler, Araplar, Çerkezler, Lazlar, Ermeniler ile öbür tüm etnik, dini ve dilsel kimliklerden oluşan biz Türkiye Halkı,
Bütün bireylerin ve halkların, üniversal insan hak ve özgürlüklerine sahip olduğu inancını taşıyoruz. Irk, lisan, din, mezhep, cinsiyet, cinsel yönelim, etnik köken ve gibisi hiçbir ayrım yapmaksızın herkesin eşit olduğunu kabul ediyoruz. Türkiye’de yaşayan tüm farklı kimlikler, kültürler, lisanlar ve inançlar bu anayasanın garantisi altındadır. Farklılıklarımızı, toplumsal bütünlüğümüzün harcı olarak görüyoruz. Bütün aksiyonlarında adaleti gözetmesini ve her durumda insanların hak ve özgürlüklerini garanti altına almasını devletin temel misyonu sayıyoruz. Ebedi barış mefkuresini taşıyan bireyler ve topluluklar olarak legal müdafaa halleri dışında savaşı ve öbür halkların özgürlüğüne karşı güç kullanmayı reddediyoruz.
İnsan onurunu, hukukun üstünlüğünü, özgürlüğü ve eşitliği temel alan, tabiatın istikrarını koruyarak tabiatla uyumlu bir birlikteliği gözeten ve herkesin keyifli bir formda yaşamasını hedefleyen demokratik bir sistem kurmayı hedefliyoruz. Bu anayasayı da bu pahalara bağlılığımızın ve birlikte yaşama irademizin bir beratı olarak kabul ve teyit ediyoruz.”
CHP MUTABAKAT OLMADIĞI İÇİN KARŞI
24.Dönem çalışmalarında birinci dört maddeye ilişkin “AK Parti, Anayasada değiştirilemeyecek karar önermemektedir.” ve “BDP, değiştirilemeyecek kararların Anayasada yer almasına karşıdır.” notları dikkat çekiyor.
MHP, birinci dört unsurla oynanmasına karşı hal açıklıyor. “MHP, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluş ideolojisini anayasa hukukuna taşıyan birinci 3 unsurun ve bunların korunmasına ait 4. unsurun değiştirilmesine karşıdır.” şerhini düşüyor.
CHP’nin görüşüyle ilgili ise “CHP, 4. Hususun korunmasına ilişkin olarak 4 parti ortasında mutabakat sağlanamadığı için birinci 3 unsurda yer alan prensipleri güçlendirici değişikliklerin yapılmaması, birinci 4 hususun motamot korunması gerektiği görüşündedir.” yazıyor.
ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ ÇIKARILMIŞ
AKP’nin “değiştirilemez” kararını kaldırarak, “Cumhuriyetin Nitelikleri” kısmından “Atatürk milliyetçiliği” nitelemesini çıkardığı görülüyor. Birinci dört unsur taslakta 153. unsurdan başlıyor ve AK Parti şöyle değiştiriyor:
“Devletin şekli
Madde 153. (1) Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
Madde 154. Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, lâik ve toplumsal bir hukuk devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî lisanı, bayrağı, ulusal marşı ve başkenti
Madde 155. (1) Türkiye Devleti ülke ve millet olarak parçalanamaz bir bütündür.
(2) Resmî lisanı Türkçedir.
(3) Bayrağı, biçimi kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
(4) Ulusal marşı ‘İstiklâl Marşı’dır.
(5) Başşehri Ankara’dır.”
ÖZERKLİK VE İKİNCİ RESMİ LİSAN ÖNERİSİ
DEM Parti ise birinci dört husustan “Türk”, “Türk milleti”, “Atatürk milliyetçiliği” ve “bölünmez bütünlük” kavramlarını atıyor. “Ademi merkezi sistem” vurgusuyla özerkliğe yasal yer istiyor. Devletin tüm etnik ve dini kimlikleri anayasal olarak tanıyacağını taahhüt ediyor. İkinci resmi lisan öneriyor. “Devletin bütünlüğü, resmî lisanı, bayrağı, ulusal marşı ve başkenti” başlığını “Devletin sembolleri” diye güncelliyor:
“Devletin şekli
(1) Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
(1) Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, laik ve toplumsal bir hukuk devletidir.
(2) Devlet; ideolojilere, dinlere, inançlara ve hayat biçimlerine ait çoğulculuğu tanır ve toplumun çoğulcu yapısı karşısında tarafsız kalır. Hiçbir ideoloji, din, inanç ve ömür şekli devlet tarafından himaye edilemez yahut vesayet altına alınamaz.
(3) Devletin idari yapısı ademi merkezi sistem temeline nazaran düzenlenir. Devletin toprak bütünlüğüne dokunulamaz.”
Devletin sembolleri
Devletin bayrağı, hali maddede belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Ulusal marşı ‘İstiklal Marşı’dır. Başşehri, Ankara’dır.
Devletin resmi dili
(1) Devletin resmi lisanı, Türkçedir. Tüm vatandaşların resmi lisanı öğrenme misyonu ve hakkı vardır. Türkiye halkının kullandığı öteki ana lisanlar bölge meclislerinin kararıyla ikinci resmi lisan olarak kullanılabilir.
(2) Herkes, özel ömründe ve kamusal makamlarla olan bağlarında resmi lisanın yanı sıra kendi anadilini kullanma hakkına sahiptir.
(3) Devlet, ülkenin ortak kültürel mirasını oluşturan bütün lisanlara hürmet duymak, lisanları korumak, lisanların kullanılmasını ve gelişmesini sağlamakla yükümlüdür.”
‘TÜRK VATANDAŞLIĞI’ YERİNE ‘TÜRKİYE VATANDAŞLIĞI’
Vatandaşlık tanımı meselesinde de dört parti uzlaşamıyor. MHP başta “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” sözü olmak üzere mevcut Anayasa’nın 66. hususunu motamot aktarırken, AKP, CHP ve DEM Parti farklı tanımlar öneriyor. AKP ve DEM Parti yürürlükteki Anayasa’da geçen “Türk vatandaşlığı” başlığı yerine “Vatandaşlık” başlığını kullanıyor.
AKP, “Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ana yahut babanın çocuğu doğumla vatandaşlık kazanır. Hiç kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.” yaklaşımını sergiliyor.
VATANDAŞLIK TARİFİ İÇİN DÖRT FARKLI TEKLİF
CHP 66. unsur için şu teklifi yapıyor:
“Türk vatandaşlığı’ lisan, din, ırk, cinsiyet, etnik köken, siyasi niyet, felsefi inanç, mezhep ve gibisi sebeplere bağlı olmaksızın herkesin ‘eşitlik’ temelinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması manasına gelir. Vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesine dair yöntem ve asıllar kanunla düzenlenir. Vatana bağlılık ile bağdaşmayan hareketlerin mutlak biçimde zarurî kıldığı haklı nedenler bulunmadıkça kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.”
DEM Parti ise vatandaşlığı şöyle tanımlıyor:
“Türkiye vatandaşlığının kazanılmasında, kullanılmasında ve kaybedilmesinde, lisan, din, ırk, etnik köken, kültür, cinsiyet, cinsel yönelim ve gibisi farklılıklar gözetilemez. Vatandaşlığa ait temeller kanunla düzenlenir. Hiç kimse kendi isteği dışında vatandaşlıktan çıkartılamaz.”
EKİMDE MESAİ BAŞLAYACAK
TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş ve AKP kurmayları “Yeni Anayasa” çalışmasının gelecek periyodun en kıymetli mesai başlığı olacağını bildirmişti.
Kurtulmuş, Meclis’te temsil edilen tüm siyasi partilere tarz ziyaretleri yaptı. Temaslarında MHP, Saadet Partisi, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Yine Refah Partisi, Demokratik Sol Parti ve DEM Parti’den olumlu dönüşler aldı. CHP ve İYİ Parti ise koşullu cevaplar verdi. MHP, Kurtulmuş’un yürüttüğü sürece ek olarak 100 unsurluk bir anayasa taslağı hazırlayarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AKP ile paylaştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan Yeni Anayasa’ya ait temennilerini sık sık “Demokrasimizi, özgürlükçü, sivil ve kuşatıcı bir anayasayla güçlendireceğiz.” kelamlarıyla vurguluyor.